Waarom de komende coalitie-onderhandelingen erg saai worden
Het is 15 maart 2021 en dus: de verkiezingen gaan beginnen! Feest! Eindelijk gaan we de komende drie dagen erachter komen wat De Kiezer, respectievelijk De Burger, of anders wel Het Volk nu precies wil.
En dan, na 17 maart, als de uitslag binnen is, dan begint het pas echt. In donkere, rokerige achterafkamertjes zullen de aanstaande coalitiepartners bij elkaar komen, in weerwil van de avondklok. En dan gaan ze, achter de schermen, afspraakjes maken. Backroom deals, zodat niemand weet wat eruit gaat komen.
Ohnee! Wordt de wil van de kiezer hier verkwanseld? Gaan de heren en dames politici gewoon hun eigen gang bij het opstellen van een coalitie-akkoord?
Welnee. Dat doen ze nooit. En dit keer al helemaal niet. Sterker nog: ik denk dat de aankomende formatie één van de saaiste ooit gaat worden. En waarom?
Waarom het saai wordt
Het wordt saai omdat we nu al zo’n beetje kunnen voorzien wie er met elkaar in een kabinet gaan zitten. Dikke kans dat het weer gewoon VVD-CDA-D66-CU wordt. Als ik een weerman was, zou ik nog toevoegen: met een kleine kans op GroenLinks of PvdA in plaats van CU (of D66).
Rekenkundig zijn er heel wat meer coalities mogelijk. Maar wat rekenkundig mogelijk is, is politiek niet altijd even haalbaar. En als je kijkt naar welke partijen welke andere partijen al hebben buitengesloten, en welke partijen elkaar wel aardig vinden, dan komt deze al vrij snel weer als politiek haalbaar uit de bus.
Dit viertal heeft overigens nog een aanvullende reden om met elkaar in zee te willen: ze hebben het samen vier jaar lang uitgehouden. Zelfs tijdens een stikstofcrisis, een toeslagenaffaire én tijdens een coronapandemie doorspekt met stuntel-affaires van met name het CDA. In die afgelopen vier jaar hebben ze geleerd dat, hoewel ze misschien meningsverschillen hebben, ze elkaar toch in het zadel houden als het puntje van de publieke opinie bij het politieke paaltje komt.
Wordt het dan ook een kórte formatie?
Dat het saai wordt, betekent niet dat het ook gelijk een korte formatie wordt. De politieke wetenschap laat namelijk zien dat met meer partijen, het gewoon ook meer tijd kost om samen uit een coalitie-akkoord te komen.
Helemaal nu de partijen in de aanloop naar de verkiezingen de onderlinge verschillen ook nog eens benadrukken – ik denk bijvoorbeeld dat in een volgend kabinet de gelovige ChristenUnie het seculiere D66 iets strakker aan de lijn wil houden dan in deze periode. Met dit soort meningsverschillen zal er flink gesteggeld worden over zowel de verwoording van het coalitie-akkoord (wat staat erin, wat laat je eruit?), als ook de verdeling van de kabinetsposten.
Dus tja: kort wordt het niet. Maar ik verwacht niet dat we het record van langste formatie ooit weer gaan breken. Vergeet daarbij ook niet dat de partners ook gewoon weer graag ‘aan de slag’ willen; De pandemie is nog niet voorbij, en de pandemie was ook een interruptie van het laatste jaar van Rutte-III. Vandaar dat de partners denken: er moet gewoon nog geregeerd worden. Ook in die zin zal de start van Rutte-IV meer voelen als een Rutte-III-sub-B, dan als een echt nieuw kabinet.
Is dit nu democratie dan?
Je zou je als kiezer bijna beginnen af te vragen: waarom stem je nog?
Maar toch maakt je stem nog uit. En wel om de volgende redenen:
Reden 1: als je stemt op één van de coalitie-partijen, dan geldt een belangrijke wetmatigheid. In de politieke wetenschap staat die onder andere bekend als Gamson’s Law. Dit is het idee dat in het coalitie-akkoord de onderlinge zetelverhoudingen van de partners terug te herkennen zijn. Dus, stel dat bijvoorbeeld het CDA toch ineens halveert, dan verwacht je dat ze minder ministers, op minder belangrijke posten krijgt.
Reden 2: stem je niet op één van de coalitie-partijen, dan is het nog belangrijker dat je wél gaat stemmen. Ja, de links-progressieve partijen komen er nu nog mee weg om de PVV telkens uit te sluiten – maar lukt ze dat nog, als de PVV ineens 30 zetels haalt? Of 35? Of andersom: ja, de rechts-conservatieve partijen hebben het belang van klimaat tot nog toe nog prima kunnen negeren. Maar lukt ze dat nog, als GroenLinks ineens 30 zetels haalt? of 35?
Eigenlijk is deze blogpost dus vooral een oproep om te gaan stemmen. Met mondkapje op, he! Maar, please, ga stemmen. Al was het niet vanwege de democratie, dan wel vanwege dat het gewoon wat vermakelijker kan worden.