Persmoment? Metaforenmoment!
Er komt weer een persconferentie aan! En dus weten we één ding zeker: de komieken van ‘Even tot hier’ gaan weer lekker zitten turven om Mark en Hugo belachelijk te maken over hun gebruik van beeldspraak. Dat levert immers leuke sketches op, zoals deze:
Even eerlijk, wij hebben natuurlijk ook vrolijk meegegiecheld met deze video. Het ís ook verwarrend, al die metaforen die maar door elkaar lopen.
Maar als we even onze serieuze bril opzetten, wat vinden we er dan van? Klopt, vanuit het perspectief van strategische communicatie, het advies van de cabaratiers dat Mark en Hugo zich wat meer moeten spiegelen aan Angela Merkel?
Het nadeel van metaforen
Door Van der Laan & Woe (2020) werden er zwaarwegende nadelen ondervonden bij de utilisatie van figuratief taalgebruik tijdens het proces van strategische communicatie door politiek-bestuurlijke professionals. Naar aanleiding van een vrijwel onvolledig geoperationaliseerde, defectief-representatieve steekproef, gaven respondenten aan dat er bij hen significante verwarring werd veroorzaakt tussen locutionair, illocutionair en perlocutionair taalhandelingsperspectief. De onderzoekers concludeerden dat overmatige inzet van de metaforisch pool in het lexicon (om in Jakobsoniaanse termen te spreken) het risico liep om, om bij Jakobson te blijven, en dan met name bij zijn zes dimensies van taal, de poëtische en emotieve dimensie te prefereren boven voldoende attentie voor het conatieve en referentiële aspect.
Wat?
Wat staat hier?
Nou: zo’n beetje hetzelfde als wat de komieken Van der Laan & Woe in hun sketch zeggen. Ik heb het alleen even expres verhaspeld naar pompeus, (pseudo-)wetenschappelijk jargon.
Wat hier staat: metaforen klinken mooi, maar als je er over nadenkt kloppen ze vaak niet. Gelukkig maar dat Van der Laan & Woe het in hun sketch wat helderder uitlegden.
Het voordeel van metaforen
Maar die moeilijk leesbare paragraaf laat precies zien waar je metaforen wél goed voor kunt gebruiken. Een metafoor (of een vergelijking) is een ideaal instrument om iets moeilijks uit te leggen.
Bijvoorbeeld: dat idee van een ‘exponentiële functie’. Aan iemand die iets exacts heeft gestudeerd, leg je dit makkelijk uit. Je zegt gewoon:
e^x
“Duh!”, zegt de wiskundige/natuurkundige/scheikundige/bioloog/econometrist/… vul maar in, “dat snap ik direct!”
Maar de rest van ons begrijpt er geen snars van. En dus moet je uitleggen. Bijvoorbeeld, als je wil uitleggen dat het coronavirus zich ‘sneller dan je denkt’ kan vermenigvuldigen, dan noem je de grafiek al snel een ‘hockeystick’.
Wil je vervolgens uitleggen dat het een week of twee duurt voordat het publiek iets merkt van jouw beleidsmaatregelen, dan trek je al snel de vergelijking met ‘een supertanker’.
En ja, deze twee metaforen zijn inconsistent: ze hebben niks met elkaar te maken. En tegelijkertijd ziet de doorsnee TV-kijker wel precies het goede plaatje in het hoofd. Het effect is er gewoon: het publiek snapt dat het virus zich te snel, te ver verspreidt én dat het even duurt voordat de gevolgen van beleid zichtbaar worden.
Dus: inconsistent? Ja! Maar, mits goed toegepast, verwarrend? Nee. Gek genoeg, juist niet.
Doet Merkel het dan zoveel beter?
En de laatste vraag is dan of het zwaar letterlijke (in Jakobsoniaanse termen: meer leunend op de metonymische pool) taalgebruik van Merkel zovel beter is.
Het antwoord op die vraag is: soms. Het hangt er maar van af. Want als je goed luistert, zie je dat Merkel iets ánders, op een ander moment, en met een ander doel communiceert.
Namelijk: waar de clipjes van Hugo en Mark vooral uitleg-momenten zijn, is het clipje van Angela vooral een ‘oproep’-moment. Oftewel: de vele metaforen van Mark en Hugo hebben als doel om iets uit te leggen, terwijl de stevige oproep van Merkel als doel heeft om, nou ja: een oproep te doen.
En gelukkig zie je dan ook wanneer Rutte en de Jonge een oproep doen, ze die net zo concreet maken als Merkel. Lees die toespraak van Rutte op 14 december 2020 er nog maar eens op na. Ja, er staan metaforen in (‘sneltreinvaart’), maar ook voldoende concrete adviezen/verplichtingen.
En vergis je niet: als al onze politici voortaan alleen maar zoals Merkel alleen maar letterlijk zouden communiceren, dan zouden we er al snel zat van worden. Ten eerste omdat de meesten van ons niet de puf en tijd hebben om de inhoud precies te begrijpen (SIR-model? Serie-tijd? naast het R-getal ook ineens het k-getal?). Maar ten tweede omdat onze oren ook gewoon moe worden van een voortdurend alarmistische toon. Onterecht misschien, maar dit is nu eenmaal het kromme hout waar we rechtschapen mensen van proberen te maken.
En dus
Hoop ik van harte dat Rutte en De Jonge (en de hele rest van het kabinet) deze uren voor de persconferentie van morgen lekker doorbrengen met het verzinnen van nieuwe metaforen.
Sterker nog: er zijn wat mij betreft nog wat ándere brondomeinen die ze kunnen gebruiken morgen. We hebben al marathons en sprints gehad, verkeersmetaforen en metaforen uit de zeevaart. Heel mooi. Maar wat dacht je van:
Voetbalmetaforen
Met de lockdown spelen we catenaccio zodat het virus niet kan scoren. Helaas was de wedstrijd nog niet beslist en moet er dus verlengd worden. In de zorg zijn er geen wisselspelers meer, dus ze lopen op hun laatste benen, maar dit is toch het team dat het móet doen.
Kookmetaforen
We moeten de kipfilet van de maatschappij nog even goed doorbakken zodat we zeker weten dat alle bacillen doodgekookt zijn. We kunnen nog niet aan de tafel van een heropende economie, want het eten is nog niet goed gaar – je wilt toch niet dat je bezoekers allemaal ziek worden? Maar: wat in het vat zit, verzuurt niet, en als we nu nog even wachten, smaakt de maaltijd van van vrijheid ergens eind 2021, of medio 2022, des te beter. Vooral omdat dan iedereen nog aan tafel kan aanschuiven.
En natuurlijk: hier komt de onvermijdelijke call to action waarvan je wist dat die komen ging. Want: wij geven hier ook training in. En workshops! Vergeet die niet, de workshops. Kijk bijvoorbeeld eens bij:
- Retoricatrainingen voor politici en bestuurders
- Messaging- en framing workshops voor public relations en public affairs
- Wetenschapscommunicatie voor het algemene publiek
En dank alvast voor je belletje, he?