Donald Trump heeft corona, hahaha! Wacht….wat?

Breaking news! Trump heeft corona! Dat zal ‘m leren, die corona-ontkenner, die covidioot. Ik hoop dat ‘ie flink ziek word. Omkachelt zelfs! Eigen schuld, dikke bult! ’t Is zijn eigen karma, heeft ‘ie nu zelf over zich afgeroepen.

Uh, wat? Wat gebeurt hier?

Even voor de duidelijkheid: ja, het is waar dat Trump positief getest schijnt te zijn. Maar nee, ik hoop niet écht dat hij ziek wordt. Ik hoop ook niet dat hij omvalt. Dat zou onaardig van me zijn.

Maar die eerste alinea is een sterk staaltje van framing en storytelling. Iets waar we je natuurlijk meer over vertellen op onze online open inschrijvingscursus ‘Retorica 2.0: Framing & Storytelling‘. Hoe dit precies werkt, en hoe jij het kunt gebruiken in je werk, leggen we dáár uit. Hier: de mini-samenvatting.

Primitieve emoties kapen ons denken

Met dank aan Daniel Kahneman weet iedereen hoe framing werkt. Het zit zo: we hebben twee manieren van denken. De eerste manier is de snelle, intuïtieve manier. De tweede manier is de redelijke, rationele manier. Die intuïtieve manier is snel, en daardoor handig, maar zit er wel vaak naast: we stereotyperen, generaliseren en veroordelen als een malle, alleen maar om snel een conclusie te trekken.

Ter illustratie: kijk eens naar de onderstaande video-compilatie van ‘cat versus cucumber’. Het blijkt dat katten een irrationele angst voor komkommers hebben. Raar! Nou ja, niet zo raar, als je bedenkt dat de kat waarschijnlijk in een flits van een seconde denkt een slang te herkennen – een slag die onverwacht, bizar dichtbij is, dichtbij genoeg om je bijten. Gevolg: paniek! Geen tijd om na te denken, spring weg!

https://www.youtube.com/watch?v=_7vML9C3PZk

Dit gebeurt dus ook bij ons mensen. En wat de voorbeeldvideo nog indringender duidelijk maakt dan het boek van Kahneman: schieten we éénmaal in de ‘primitieve’ denkmodus, dan overtoept die modus ons redelijke denken. Primitieve emoties kapen blijkbaar ons denken (en dat van katten).

En framing is wanneer wijzelf dit met ons laten gebeuren. Framing is wanneer er bij ons op een knop wordt gedrukt en we automatisch een bepaalde emotie voelen of een bepaald oordeel vellen. Het maakt niet uit wie of wat dat doet: elke keer als we in de primitieve denkmodus schieten, zijn we geframed, zoals de katten in de video hierboven geframed zijn.

Framing is dus niet alleen: gekleurde informatie. Dat is óók framing. Maar wat dus ook framing is: met (schijnbaar) neutrale informatie een heel sterk oordeel of een emotie oproepen. Waarbij de ontvanger dus degene is die de kleur, de subjectieve invalshoek als het ware ‘erbij verzint’.

Schadenfreude is een primitieve emotie

Niet alle emotie-onderzoekers zijn het erover eens, maar een bepaalde groep onderzoekers zegt dat ‘Schadenfreude’ ook zo’n primitieve emotie is. Sterker nog, ‘Schadenfreude’ valt in een groep emoties die je allemaal ‘sociale emoties’ kan noemen. Kort en goed worden die als volgt getriggerd:

• Je ziet/hoort iemand anders die iets overkomt
• Je mág diegene niet (in sterkere of minder sterke mate
• Wat die persoon overkomt, is niet goed voor die persoon

Als aan die drie voorwaarden is voldaan, dan voelen wij mensen vrijwel automatisch een intens gevoel van blijheid. En dat is dus blijheid over het leed van anderen. Schadenfreude dus.

En zo kan de koppenmaker van nu.nl jou framen, zelfs zonder het misschien zelf te weten. Jij bent vantevoren al niet zo positief over Donald Trump. Zeg maar gerust: je minacht hem. En dan lees je in één zin dat hem iets overkomt, want voor hem niet goed is. Dan denk jij vrijwel automatisch: “haha. Net goed. Eigen schuld, dikke bult!”. De koppenmaker levert (schijnbaar) neutrale informatie, en jij als lezer framet jezelf er vrijwel automatisch mee.

Ik zeg vrijwel automatisch, omdat we met onze tweede manier van denken (de langzame manier) hierop kunnen reflecteren. Waarom mogen we die persoon eigenlijk niet? En zelfs als we die persoon niet mogen, is het dan wel moreel in de haak als we die persoon uitlachen? Maar de meeste mensen doen dit niet, en die blíjven hangen in het frame van zo’n krantenkop. Omdat het moeilijk is om op de redelijke manier te denken, als de primitieve manier nu éénmaal getriggerd is. Reflecteren gaat niet als je overal slangen ziet.

De negatieve spiraal

Die reflectie is dus moeilijk. Het kán wel, maar het is écht moeilijk. En dat zien we overal terug.

We zagen het eerder terug in de reacties op Famke Louise’s optreden bij Jinek. Scroll maar eens door twitter en je ziet de letterlijk ontelbare manieren waarop ze nu wordt weggezet als domme doos.

We zagen het eerder ook terug toen de president van Brazilië, Jair Bolsonaro, positief testte op COVID-19. Ik zag op Facebook commentaren voorbij komen van mensen die hem letterlijk dood wensten – commentaren van anders zo aardige mensen. En, bizar genoeg, mensen die ánders altijd pleiten voor empathie, mededogen en redelijkheid in discussies. Erger nog: ze konden hun teleurstelling nauwelijks verbergen toen Bolsonaro één van die mazzelaars bleek die vrijwel geen last heeft van dat virus.

Maar werkt dat nou?

De vraag is natuurlijk: wie overtuig je met dit soort Schadenfreude? En ook dan is het incident met Famke Louise weer een interessant voorbeeld. Want de influencer ís bijgedraaid. Ze gaat nu zelfs (weer) campagne voeren voor draagvlak voor de coronamaatregelen onder jongeren.

Maar dit kwam niet omdat ze alle tweets las en dacht: ‘jeetje, ja, ik ben ook een domme doos’. Het kwam natuurlijk vanwege de opstelling van Diederik Gommers. En die bleef juist weg van Schadenfreude, veroordelen of uitlachen. Met respect en empathie reageerde hij inhoudelijk op wat Famke Louise te zeggen had – en dat had een magisch effect!

De les die we hieruit kunnen trekken is deze: nare, ongezellige emoties over andere mensen zijn snel opgewekt. Het kost kracht om daarna tegen je eigen onaardigheid, je eigen vooroordelen, je eigen vooringenomen standpunt in te gaan. En toch moet je die kracht maar opbrengen, omdat je anders die ander nooit meer kunt overtuigen.

En in dat kader zeg ik (misschien tegen heug en meug): Donald, Melania, echt vervelend voor jullie dat jullie dat rotvirus te pakken hebben. Beterschap.