Drie smaken van democratie
Opvattingen over wat democratie is, komen in allerlei smaken. De laatste tijd horen we vooral twee: de populistische, en de pluralistische. Maar er is een derde smaak, onterecht verguisde smaak: de expertise-democratie.
De populistische smaak van democratie zegt: er is een volk, er is een leider, en die leider belichaamt de wil van het volk. Alles wat die leider in de weg staat, bijvoorbeeld een bestuurlijke elite, of mensenrechten, staat ook de wil van het volk in de weg, en is dus ondemocratisch.
De pluralistische smaak van democratie zegt: ‘het’ volk bestaat niet. Mensen zijn ‘lid’ van allerlei groepen: als buurtbewoner, als Nederlander, als werknemer in een bepaalde sector. Al die groepen leven met elkaar samen. Soms gaat dat goed, soms niet.
Om ervoor te zorgen dat dat zo goed mogelijk gaat, hebben we ‘de democratische rechtsstaat’. Het ‘rechtsstaat’-gedeelte daarvan kent rechten toe die niemand kan afpakken. Denk aan het recht op leven, eigendom, of vrijheid van vergaderen. Via het democratische gedeelte onderhandelen of vechten groepen met elkaar, over de kwesties die dan overblijven: waar bouwen we nieuwe huizen? Wie betaalt de opleiding voor mensen in tekortsectoren? Staan we euthanasie toe?
Tot zover goed te volgen. Maar de derde smaak van democratie heeft een slecht imago. Dat zie je bijvoorbeeld aan hoe politiek denker Christopher Bickerton deze derde smaak noemt: technocratie:
https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13698230.2014.995504
En je ziet het aan de naam die de Nederlandse taalwetenschapper Carola Schoor geeft aan deze derde politieke ‘stijl’: het elitisme:
https://www.carolaschoor.com/persbericht/
Een elitistische technocratie, dat klinkt niet als een democratie, eerder als een diplomadictatuur.
Maar: dat waarde-oordeel over die derde democratiesmaak is onterecht. Want: soms weet of kan een expert meer – en is het advies van één expert beter dan de mening van een miljoen ongeïnformeerde leken. Een leek kan bijvoorbeeld niet: de langetermijneffecten van een landbouwgif inschatten, een netwerk van quantumcomputers bouwen of de impact van AI op het bestuursrecht overzien.
Dat betekent niet dat we elk expert-advies kritiekloos moeten overnemen. Dwing experts om publiekelijk uitleg te geven en verantwoording af te leggen. Geef ze kritiek – en luister als ze die kritiek inhoudelijk weerleggen. Dan heb je een dubbeldemocratisch effect:
- Experts worden met een kritische discussie verantwoordelijk gehouden voor hun adviezen
- Goed luisterende, ongeïnformeerde leken raken via de kritische discussie geïnformeerd
Hoe noemen we dit dan, als het geen ‘elitistische technocratie’ mag heten? Kritische-discussie-democratie is een hele mond vol. Noem het: expertise-democratie, naar het dubbele effect van de kritische discussie: in een expertise-democratie worden experts democraten, en democratische leken worden iets meer expert.
En nu?
Dit is precies waarom kritische discussie centraal staat in al onze open inschrijvingstrainingen, zoals:
Argumentatie en Kritisch Denken
Wil je meer leren over hoe je beter kunt beslissen en leiding kunt geven met kritische discussie? Schrijf je dan direct in!