Waarom we ons allemaal laten afleiden door onbenulligheden

Heb je het ook gezien, dat excuus van de Koning? HI-STO-RISCH was het! Nog nooit voorgekomen, dat een monarch zóóóó diep door de knieën gaat. En dan: sorry zegt.

Had Koning Lodewijk de Zestiende maar de tegenwoordigheid van geest van de Oranje-Nassaus gehad om zó snel zijn excuus aan te bieden! Dan was die hele Franse Revolutie niet gebeurd. Lodewijk zijn hoofd had er nog opgezeten, geen Terreur, geen Napoleon die daarna een heel continent in de as legde….

Was Koning George de Derde maar zo snugger geweest na de Boston Tea Party! Dan was die hele Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring in het water gevallen, waren de VS nog steeds onderdeel van het Britse Gemenebest, en was er nu geen Donald Duck…ehh, Trump…

Was Filips de Tweede maar zo deemoedig geweest tegenover het steeds dieper wortelende protestantisme in Nederland! Dan was er geen Akte van Verlatinghe geweest, geen Willem de Zwijger, dus ook geen Koningshuis nu…

Zo historisch is het dus, dat excuus van het Koningshuis: écht een event van wereldformaat. En hij en Maxima deden het ook zo goed, dat excuus. Precies zoals wij al vaker zeggen: niet duiken, niet ontkennen, empathie benadrukken, connectie zoeken. Authentiek.

Dat was ironie, he?

Op het internet weet je het maar nooit zeker, dus ik moet het even benadrukken: ik overdrijf hierboven een beetje. Een beetje? Nou ja: een beetjeboel. Dat excuus van de koning is een non-event, een totaal onbelangrijke gebeurtenis.

Of je nu voor of tegen het Koningshuis bent. Of je nu een die hard republikein bent of een Oranjefan in hart en nieren. Dat excuus maakt niet uit, en wel om twee redenen:

1. zowel de voorstanders als tegenstanders van het Koningshuis zien toch alleen maar hun eigen gelijk bevestigd.
2. de écht belangrijke politieke problemen, zoals de coronacrisis, de economische crisis en de klimaatcrisis, kan het geen snars schelen wat ene Wim-Lex en zijn Maxima op de Nederlandse TV de ether inslingeren

Maar waarom hebben we het er dan zo lang en zoveel over? Bijvoorbeeld: hoe kan het dat het NU.nl-bericht hierover tot vanochtend nog stééds het meest gelezen bericht was? Dat radio- en TV-programma’s er hele columns aan wijden, terwijl er zoveel ándere problemen zijn die we moeten oplossen?

Het antwoord ligt natuurlijk in….

Framing

Precies, framing. Dat is wederom de bad guy. Zoals altijd. Framing heeft ondertussen niet echt een goede naam meer: het staat voor manipulatie, drogredenen, slinkse trucjes. Het verdraaien van informatie, het weglaten van cruciale, onwelgevallige informatie. Framing is het nieuwe propaganda.

Maar zoals we in de vorige blog al opmerkten: dat is onterecht. Framing is onterecht geframed!

Want wat onder andere Kahneman in zijn ‘Thinking, Fast and Slow’ probeerde duidelijk te maken was dit: het is niet de zender van een boodschap die iets framet, het is de ontvanger. Die hééft een frame: een bepaalde manier van informatie verwerken, waardoor ze gekleurde, verkeerde beslissingen nemen.

Het enige wat de zender doet, is gebruik maken van die frames. De sociaal-psycholoog Cialdini noemde het het ‘Klik-BRRRRRR’-principe: frames zijn knopjes in ons brein. Drukt iemand erop, dan wordt ons bewuste denken gekaapt en doen we volautomatisch datgene wat die persoon wil. Als een koffie-automaat of stofzuiger: *klik* BRRRRRRRRRRRRRRRRRRR

Een voorbeeld: laat een slimmerik iets als erfrechtbelasting omdopen tot ‘DEATH TAX‘. Vraag dan aan een groepje willekeurige voorbijgangers of ze vóór of tegen een DEATH TAX zijn. Die voorbijgangers hebben geen idee waar het over gaat, maar het woord ‘death’ drukt alle juiste knopjes in: “DEATH!” *klik* BRRRR: “Ik ben ertegen! Zijn ze nu helemaal gek geworden daar in Washington/Brussel/Den Haag/het provinciehuis/de gemeenteraad/daar achter de keukentafel?”

De ‘leesbaarheid’ van politieke problemen

Lees je ons blog vaker, dan wist je al dat framing in algemene termen zo werkt. Wat je misschien nog niet helemaal doorhebt, is hoe het precies, in dit geval, werkt. Waarom heeft het Nu.NL-bericht over ‘de videoboodschap’ bijvoorbeeld bijna *tien* keer zoveel reacties als bijvoorbeeld dit bericht: “Fractie van herstelgeld coronacrisis genoeg voor beteugelen klimaatprobleem“.

Het antwoord zit hem in wat je de ‘leesbaarheid’ van een politiek probleem kan noemen. Dat kan leesbaarheid op grote, maatschappelijke schaal zijn, zoals James Scott dat beschreef in ‘Seeing like a state‘. Maar het kan ook ‘leesbaarheid’ op kleine, persoonlijke schaal zijn: leesbaarheid is dan een makkelijker woord voor de cognitieve capaciteit die het vergt om een bericht over een politiek probleem te kunnen verwerken. Op die manier bezien is een probleem makkelijker leesbaar wanneer:

1. Het over mensen gaat, niet over abstracte fenomenen

Dus: we snappen een verhaal makkelijker als het bijvoorbeeld gaat over onze eigen sullige Wim-Lex en zijn onwaarschijnlijke eega. Makkelijker dan een verhaal over een onvoorstelbare pot geld, waar we met een vage constructie (vijf jaar lang tien procent van twaalfduizend miljard dollar is, uhhh…) een al even vaag probleem (klimaatverandering – dat verandert toch elke dag?) mee kunnen aanpakken.

2. Het een categorisch normatief oordeel mogelijk maakt.

Simpel: Wim-Lex was fout. Of je nu voor of tegen het Koningshuis bent: het was gewoon ‘een beetje dom’ om nu tijdens een nieuwe lockdown je volk achter de tralies van hun eigen thuiswerkplek achter te laten. Daar kun je makkelijker over oordelen dan over al dan niet iets doen aan het klimaatprobleem: tja, zeespiegelstijging klinkt wel erg, maar is dat echt de schuld van je buurman die elke avond nog barbecuet en wel TWEE SUV’s voor de deur heeft? Nee, zo simpel ligt het niet…

3. Het over iets urgents gaat

En met urgent bedoel ik: top of mind, oftewel: het gevoel van urgentie. Lockdowns, reizen, thuiswerken, corona: iedere burger hoort dag-in, dag-uit niets anders dan dat we in een crisis zitten en dat we ons allemaal moeten aanpassen. Wim-Lex’ niet-zo-strakke-actie past precies in die stroom van acute gebeurtenissen.

Klimaatverandering? Misschien ís dat eigenlijk een urgenter probleem, maar het voelt niet zo. Al sinds De Club van Rome worden we doodgegooid met allerlei doemscenario’s. Die doemscenario’s zijn ondertussen allemaal aan het uitkomen, maar omdat dit zich ontvouwt over een periode van decennia, voelt het voor niemand écht urgent. Iets met een kikker die je langzaam kookt, enzo…

Wat je hiermee kan

Gelukkig kun je hier dus je voordeel mee doen. De eerste tip is dat je als bedrijf, organisatie of instituut je geen communicatie-deskundigen meer moet inhuren, maar politieke communicatie-deskundingen. En vervolgens moet je je deskundigen een boodschap laten opstellen voor je campagne die voldoet aan die drie criteria:

1. Maak het menselijk
2. Maak het makkelijk
3. Maak het urgent

En moet je zelf als burger misschien wat minder gretig op de fabeltjesfuik van Nu.NL-klikken (en die al zeker niet vervangen door de fabeltjesfuik van Facebook en Youtube!)? Misschien. Probeer het maar eens.